Arda Güler’in 18 yaşında Fenerbahçe’den Real Madrid’e transfer olması gündemdeki yerini koruyor.
Fakat başını Real Madrid’in başkanı Florentio Perez’in çektiği Avrupa Muhteşem Lig’i projesi tam Arda Güler şampiyonlar liginde uzunluk gösterecekken tekrar raftan indi.
Bu bahse dikkat çeken soL müellifi Erdi Aydoğdu, futbola farklı bir açıdan bakarak “Projenin hayata geçmesi; kalan yüzlerce grubun daha da düşük bir kar yapısına geçmesine, münasebetiyle futbol sanayisinde şu anda da var olan eşitsizliklerin katmerlenmesine yol açacak” sözleriyle ihtarda bulundu.
Neo-liberalizm uyarısı yapan Aydoğdu, “Yakın gelecekte ASL’nin tekrar ve bu kere daha güçlü halde ortaya çıkması, neo-liberal dönüşümün bir üst etabının hayata geçirilmesi muhtemeldir” tabirlerini kullandı.
İşte Ersin Aydoğdu’nun o yazısı:
Avrupa futbolunun gündeminde birkaç yıldır “Avrupa Süper Ligi” (ASL) projesi var. Birinci olarak 2021 baharında gündeme gelen bu tertip çalkantılı bir sürecin akabinde 2023 yılı başında tekrar konuşulmaya başlandı. Lakin çeşitli sebeplerle bir sefer daha rafa kalkmış üzere görünüyor. Spor sanayisinin ulaştığı boyutlar ve tekelleşmenin futboldaki tezahürü olarak değerlendirildiğinde son derece çarpıcı sonuçlara rastlanan bu tasarı, incelenmeye kıymet.
İKİ YIL EVVEL NE OLMUŞTU?
Dünyanın en çok izlenen, takip edilen, sevilen sporu futbol; bu sporun her açıdan en üst seviyesi ise Avrupa futbolu. Tekrar de spor sanayisi içinde gelir modelleri açısından daha gelişkin farklı yapılar bulunuyor. Örneğin, yıllık izlenme sayısı çok daha az olan Amerikan Futbolu Ligi (NFL)’nin yayın hakkı yaklaşık 9 milyar dolar, Amerikan Basketbol Ligi (NBA)’in yaklaşık 10 milyar dolar meblağında. Buna rağmen, yıllık 4,5 milyar izlenme sayılarına ulaşabilen İngiltere Futbol Ligi yaklaşık 3,5 milyar dolar pahasında bir yıllık yayın gelirine sahip. UEFA Şampiyonlar Ligi ise bu bakımdan “en tepedeki” kulüpler için daha da makûs bir gelir modeline sahip. Çünkü Kıta’nın dört bir yanından pek çok küçük kadronun da uzunluk gösterdiği bu UEFA tertipleri, büyük kulüplerin gelirleri başkalarıyla aşikâr bir nispette bölüşmesini gerektiriyor.
Amacı bundan kurtularak geliri maksimize edecekleri ve öbür tüm ekipleri dışarıda bırakarak kendi ortalarında bölüşecekleri bir yapı kurmak olan Avrupa Süper Ligi projesi iki yıl evvel ortak bir açıklama ile kulüpler tarafından duyuruldu. Proje; üç İspanyol, üç İtalyan ve altı İngiliz grubunu kapsayan 12 kadrolu kapalı bir lig formatında idi. Paris Saint-Germain ve FC Porto ülke bazlı gelir gelir dağılımı istiyordu zira bu ekipler kendi ülkelerinden projeye dahil olacak tek ekip pozisyonundaydı. Real Madrid ise grup bazlı bir gelir dağılımı istemişti. Uyuşmazlığın ve bu kadroların dışarıda kalma sebebi buydu. Öteki yandan, Alman takımı Bayern Münih siyasi sebeplerle projeye dahil olmamayı seçmişti.
Ortak açıklamanın ardından bilhassa taraftarlardan yansılar yükseldi. O denli ki Manchester United taraftarları protesto için o devir oynanan bir maç öncesi sahayı işgal etmişti. Birinci olarak Chelsea’nin kamuoyuna duyurduğu ayrılığını, başka İngiliz kulüpleri de kısa mühlet içerisinde izledi. Daha sonra Atletico Madrid, Milan ve Inter de onları takip etti. Sonuçta Barcelona, Real Madrid ve Juventus yalnız kaldı.
YENİ TASARI
UEFA ufuktaki “tehlikenin” farkında. Bu nedenle geçtiğimiz yıl kimi başlıklarda revizyona gittiler. Örneğin bunlardan bir tanesi Şampiyonlar Ligi’ndeki ekip sayısının 32’den 36’ya çıkarılması oldu. Büyük kulüplerin kederi pastayı daha az bölüşmek iken grup sayısını arttırmak bu uğraştan onları uzaklaştırmak için bir deva midir, tartışılır.
Aynı vakitte bu yıl projede kalan kulüpler ve projeden sorumlu şirket A22 tarafından yeni bir tasarı kamuoyu ile paylaşıldı. Tasarıya nazaran alt ve üst ligleri de içeren, toplam 60 ila 80 kadronun bulunduğu, en üst ligde ise bu kere 15 kalıcı ve 5 değişken olmak üzere 20 ekip içeren kapalı bir lig planlanmıştı. Yılda yaklaşık 10 milyar dolara yakın bir gelirin beklendiği yeni formatta her kadronun yılda en az 14 maç oynaması öngörülüyordu. Anlaşılacağı üzere gelen reaksiyonları azaltmaya ve biraz daha az keskin bir formata yönelinmişti. Her ne kadar kulüpler açıkça takviye vermekten çekinse de daha az reaksiyonla karşılaşıldı ve Avrupa kamuoyunda tertibin lehine fikir belirten gazeteciler, üst seviye yöneticiler olduğu görüldü.
Gel gelelim, mevcut üç paydaşın ikisinin içinde bulunduğu çalkantılı durumlar projeyi bir kere daha zora soktu. FC Barcelona, İspanyol Hakemler Teknik Komitesi Eski Başkanı Jose Maria Enrique Negreira’ya 2001-2018 ortası periyotta yaklaşık 7,5 milyon avro fiyatında bir ödeme yapılmış olduğu gerekçesiyle UEFA tarafından cezaya çarptırıldı. İspanyol gazetesi ABC’nin haberine nazaran kulübün hukuksal yükümlülükleri kesin biçimde ihlal ettiği, karşılaşmaların sonucuna tesir edecek boyutta bir müdahale gerçekleştirdiği ve sonuçta bunun cezasının UEFA tertiplerinden men edilmeleri olacağı belirtiliyor. Bir başka İspanyol medya organı MARCA ise Katalan grubunun muhtemel bir UEFA Şampiyonlar Ligi men cezasından kaçınmak için geçtiğimiz ay ASL projesinde kalan son paydaşlara, projeden ayrılma talebini ilettiğini tabir ediyor.
Kendi ülkesinde çeşitli yolsuzluk ve şike belgeleri kapsamında yargılanan Juventus da benzeri bir yola gidiyor. Dönem içerisinde puan silme cezası alan ve hala görülmekte olan birkaç davası bulunan İtalyan kulüp, teze nazaran ilgili davalar münasebet gösterilerek Şampiyonlar Ligi karşılaşmalarından men edilmemesi için ESL projesinden çekilmesi tarafında baskı gördü. Bu doğrultuda hareket eden Juventus, projeden çekildiğini kulüplere bildirdi.
SON KALE: REAL MADRİD VE MÜTEAHHİT PATRONU
Güncel olarak projede sadece Real Madrid kaldı. Gerçekten ASL’nin en şiddetli savunucularından biri olan Florentino Perez, Real Madrid kulübünün başkanı, yeni bir gelir modeline dayalı farklı bir tertibin gereksinimini uzun vakittir dillendiriyor. Perez bundan tam 14 yıl evvel şu formda konuşmuştu:
“Avrupa’nın UEFA tarafından yürütülen mevcut seçkin kupa karşılaşması olan Şampiyonlar Ligi, modası geçmiş ve problemli bir yapı. Kulüplerin işlerini büyütmesine, ticari altyapısını geliştirmesine, karlarını arttırmasına mani oluyor.”
Perez yalnız olmadığını ve sportif hiyerarşinin üstündeki başka kulüplerin fırsatını buldukları birinci anda tekrar bu yapının kurulması için ona katılacaklarını biliyor. Fakat üstte açıklanan inanılmaz şartlarından ötürü çekilen son iki kulüp bir kenara konulursa, başkaları için bu projenin her şeye karşın son kale olmadığını belirtmek gerekir. Özellikle İngiliz kulüpleri, hala Avrupa’daki öteki lokal liglerin katbekat üzerinde bir gelir yapısını sürdürebiliyor. İngiltere Futbol Ligi (İFL)’deki sonuncu ekip dahi Şampiyonlar Ligi’nin şampiyonundan daha çok gelir elde edebiliyor bu yapıda. Örneğin 2021-22 döneminde İFL’nin en az kazanan ekibi olan Burnley dahi 124 milyon pound bedelinde gelir elde etmişti ki Avrupa’nın öteki ligleri için hayal edilemeyecek bir seviyeden bahsediyoruz. Gemileri yakmaya yürek edememe sebepleri bu. Real Madrid ise hali hazırda dünyanın en başarılı futbol kulübü pozisyonunda olmasına rağmen lokal liglerde elde ettiği düşük gelirlerden ve Şampiyonlar Ligi’nde kendi düzeyinin altındaki kadrolarla vakit kaybetmekten rahatsız pozisyonda. Bu nedenle daha fazla kazanacakları yeni bir yapının peşindeler.
YEREL LİGLERİN YAKLAŞIMI VE TÜREL SÜREÇ
Elbette ki mahallî ligler ve proje kapsamı dışında kalan gruplar bu tertipten rahatsız. ASL temel itibariyle büyük ticari yapıların küçükleri elimine ederek geliri kendi monopollerine alma dileğine dayanıyor. Bu nedenle projenin hayata geçmesi; kalan yüzlerce kadronun daha da düşük bir yarar yapısına geçmesine, münasebetiyle futbol sanayisinde şu anda da var olan eşitsizliklerin katmerlenmesine yol açacak.
Projeye en sert biçimde karşı çıkan kurumlardan biri İspanya Ligi La Liga’nın idaresi. 2010’lı yılların başında Barcelona – Real Madrid rekabeti ile zirveye tırmanan lig, son yıllarda besbelli bir gerileme yaşıyor ve bu durum gelirlerine de yansımış durumda. Son haftalarda, yeni bir lig logosu ve maç içi grafik üzere ögeleri da kapsayan geniş bir dönüşüme giden idare, ASL konusunda telaşlı. Çünkü 12 ekipli projedeki 3 İspanyol temsilcisinin gidişi halinde gelirlerinin tamamına yakını kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalacaklar. Öte yandan, her ne kadar ligden ayrılmak için kulüplerin önemli bir ceza ödemesi gerekse de yüzde 70’inin ayrılması durumunda bu cezadan muaf tutuluyor. 20 gruplu bu ligden 14 ekibin ayrılması manasına geliyor ki lige dair teklifin bu yılki yeni tasarı doğrultusunda genişletildiği düşünülürse La Liga için bu ihtimal hiç de az gözükmüyor.
Kulüplerin bu türlü bir hakkı olup olmadığı yargı sürecine taşınmıştı. Şu an için, Avrupa Adalet Divanının ASL projesi hakkındaki kararının belirleyici olacağı düşünülüyor. Divanın, kulüplerin yeni bir tertibe dair tasarrufta bulunma yetkisine sahip olduğunu lakin bu ihtimalde UEFA’nın ceza uygulayabileceğini yahut ilgili kulüpleri tüm tertiplerinden bütünüyle men edebileceğini karara bağlayacağı kestirim ediliyor.
A22 şirketinin CEO’su olan Bernd Reichart, projenin akıbeti ve yeni tasarı hakkında şu sözleri kullanmıştı:
“ASL yapısını sabit bir toplam yerine sportif performansa dayalı olarak değiştirmek için hala bir plan var. Avrupa futbolunun temelleri çökme tehlikesiyle karşı karşıya. Artık değişim vakti. Futbolda girişimcilik riskini kulüpler taşıyor fakat kıymetli kararlar kelam konusu olduğunda, ekseriyetle kenarda oturmak zorunda kalıyorlar.”
FUTBOLDA MONOPOLLEŞME VE GELECEK
UEFA’nın ne kadar kirli bir kurum olduğunu inkâr etmek olanaksız. Finansal Fair-Play dahil pek çok mevzuda “parayı verenin düdüğü çaldığı” bir organizasyonel sistem onların elinde bulunuyor. Lakin UEFA’nın şu anki yapısı tüm eşitsizliklere karşın küçük grupların da aşikâr ölçüde hisse alabilmesini sağlıyor. Yalnızca iştirakten kaynaklanan bir hisse var, örneğin 2021-2022 dönemi Şampiyonlar Ligi’nde küme etabına kalan her kadro sadece bundan ötürü 14,8 milyon avro pahasında bir mükafata hak kazanmıştı. Futbolun devleri, bunu istemiyor. Elbette muvaffakiyete dayalı gelirler de var ve bu dev takımlar daha çok muvaffakiyet elde ediyor, hasebiyle daha çok kazanıyorlar. Hatta daima birebir grupların zirve sıralarda yer alması uzun vakittir tenkit konusu oluyor. Tekrar de küçük pazarların grupları da en azından bu sahnede yer almalarını sağlayacak bir pencereye erişebiliyor, gelirlere bir ölçüde ortak olabiliyor. Mesela Çek temsilcisi Viktoria Plzen ve Hırvat grubu Dinamo Zagreb, elemeleri geçerek Şampiyonlar Ligi kümelerinde yer almaya hak kazanmıştı. ASL’de bu hiçbir biçimde mümkün olmayacak.
Proje koordinatörleri, gelirlerin bu türlü büyük bir artış göstermesi sonucu öteki kulüplerin de bundan faydalanacağını argüman ediyor. Buna dair gösterdikleri tek somut münasebet ise ASL mensubu kulüplerin büyük meblağlar ödeyerek transfer yapabilmelerinin normalleşeceği, bu suretle ASL dışındakilerin de çıkar elde edeceği istikametinde. Sadece 15-20 kadronun bulunduğu bir lige yapılacak oyuncu satışlarının yüzlerce kadronun bulunduğu bir Kıta’daki futbol sanayisi için gelir modeli olarak gösterilmesi hiç gerçekçi olmadığı üzere, gittikçe daha da düşen gelirler ve açılan bir makas varken ASL dışındakiler için bahsedilen satışları yapmanın mevcut durumdan daha da güç hale geleceği açık. Hasebiyle projeye dair işbu tezlerin makul bir çerçevede yer aldığından kelam edemeyiz. ASL’nin sor sanayisindeki eşitsizlikleri artarak büyüteceği gün üzere ortada.
1990’lı yılların başından bu yana neo-liberal prensipler doğrultusunda bir değişim geçirmekte olan futbol sanayisi, gittikçe daha da büyüyor. Dalın büyüklüğü arttıkça eşitsiz gelişim kuralı burada da tezahürünü buluyor ve hiyerarşinin doruğunda yer alanlarla alttakilerin çıkarları bir noktada çelişiyor. Ülkemizde özelleştirmelere toplumsal bir istek üretilirken ortaya atılan ve makul birer kolektif çıkara hizmet ediyormuş üzere gösterilen palavraların bir benzerine -açıkladığımız üzere- bu projede de rastlıyoruz. Gerçekte yapılmak istenen ise öbür tüm kulüplerin doruktaki bir avuç kulübe rezerv grup üzere hizmet etmesini sağlayacak bir dönüşümü hayata geçirmek. Gitgide daha da monopolleşmiş sermayeden kurtulan, kamucu ve halkçı olan bir spor iklimini yaratmak dışında deva bulunmuyor. Zira mevcut yapı, gelirlerini katlamak için sayılan tüm bu ziyanları hiçe sayan büyük kulüplerin önüne uzun vadede set çekemeyecektir. Şu an sırf, taraftara sahip olmak üzere kendine has bir mefhum taşıyan bu şirketlerin yansılardan dolayı nadasa yattığını ve UEFA ile güç çabası içinde olduğunu görüyoruz. Şirket diyoruz, çünkü bunların pek birden fazla hali hazırda sahipleri olan ticari işletmelerden ibarettir, bir kısmı hala dernek olsa bile. Münasebetiyle yakın gelecekte ASL’nin tekrar ve bu defa daha güçlü biçimde ortaya çıkması, neo-liberal dönüşümün bir üst kademesinin hayata geçirilmesi mümkündür.
Son olarak, ASL projesinin mümkün ziyanlarının bunlardan ibaret olmadığının altını çizelim. Dünyanın her yerinde, spor kültürü inşa etmenin değerli bir yolunu gençlerin başarılardan ilham almasını sağlamak oluşturuyor. Örneğin Olimpiyat şampiyonu Mete Gazoz’un yarattığı tesir Türkiye’de pek çok gencin okçuluğu tanımasını, bu spora ilgi duymasını, bir kısmının da okçuluğu denemesini sağladı. Futbol elbette çok daha geniş kısımlar tarafından biliniyor ve icra ediliyor. Lakin bu sporda da benzeri biçimde, büyük kulüplerin en üst düzeyde yer alması ve vakit zaman rekabetçi olabilmesi, jenerasyonların sporla kurduğu bağı güçlendiren kıymetli bir öge oluyor.
Yukarıda verilen örnekten devam edersek; Viktoria Plzen, Dinamo Zagreb vb. düzeydeki kadroların hiçbir vakit o seviyeye çıkamayacak olması sportif açıdan -ve tesadüf olmayan bir biçimde iktisadi, siyasi olarak da- en zirvedeki birkaç ülke hariç onlarca Avrupa ülkesinin futbol ve spor kültürüne bir darbe daha indirecek.